Seçim Anketlerinin Göremediği Ayrıntı - 8 Haziran 2011

Ne kadar güvenilir araştırma yapılırsa yapılsın, seçim öncesi yapılan anketlerle sandık sonuçlarının birebir örtüşmemesinin çok basit nedeni olduğunu biliyor muydunuz? Prof. Dr. Osman ÖZSOY'un yazısı:

Anketlerden çıkan sonuçlarla sandıklardan çıkan sonuçlar arasında önemli bir ayrıntı vardır.

Anketlerde seçim sandığı bir bakıma deneğin ayağına götürülür.

Sokakta ya da kapısı çalındığında evinde anketörle karşılaşan denekler, seçimde olduğu gibi bir sandığa gitme zahmetine girmeden parti tercihlerine ilişkin görüşlerini belirtirler.

Anket çalışmalarında deneklerin “o an ki” parti tercihi tespit edilir. İşte anketler ışığında ortaya çıkan seçmen tercihine ilişkin medyada görme alışkın olduğumuz sonuçlar bunlardır. Bir firma yüzde 100 güvenirlikte bir araştırma yapsa bile, sandıktan çıkan sonuçla birebir örtüşmesi imkansız gibidir.

Bunun temel nedeni, ülkenin seçim sonuçlarına ilişkin kaderini belirleyen temel verinin, ancak sandığa atılan oyların partilere göre resmen yüzdelenmesidir.

Yani, anket görüşmelerinde parti tercihi sorulan deneklerin verdikleri cevaplara göre “o an” için genel bir fikir edinme açısından bir sıralama yapma imkanı varken, sandıklardan çıkan sonucu etkileyen temel ayrıntı ise, ancak sandığa gidip oyunu kullanan seçmenlerin parti tercihleri tek tek sayılarak çıkan sonucun yüzdelenmesidir.

Anketler çalışmanın yapıldığı o anki Türkiye fotoğrafınının bütününe yönelik bir fikir verirken, sandıklar ise, ancak seçime katılan seçmenlerin parti tercihlerinin yüzdesini yansıtırlar. Sözün kısası, seçim sonuçlarını belirleyen faktör anketlerde toplumun ne kadarının hangi partiyi tercih ettiği değil, sandığa giden seçmenlerin nasıl bir irade ortaya koyduğu ve hangi partiyi tercih ettiğidir.

Örneğin, anket görüşmelerinde AK Parti’nin oylarının yüzde 50 görünmesi seçim sandığından da o sonucun çıkacağı anlamına gelmez. Bu yönde görüş beyan eden denekler eğer firesiz sandığa giderlerse ancak bu sonucu alma imkanı olur. Aynı şekilde CHP’ye oy vereceğini söyleyen yüzde 30’luk bir denek kitle varsa, bunlar firesiz sandığa giderlerse CHP bu oranı yakayalabilir. Bu kıyaslamayı tüm partilere uyarlayabilirsiniz.

Seçimlere katılımı etkileyen faktörler

Partiniz kamuoyunda büyük ilgi görse bile, size oy vermeyi düşünen seçmenler sandığa gitmiyorlarsa, seçim sonuçları açısından bu bir anlam ifade etmez. Tekrar ediyorum, seçim sonucunu belirleyen kamuoyunun parti tercihinin zihinsel ölçekte ne durumda olduğu değil, sandığa gidip oyunu kullanan seçmenlerin parti tercihlerinin ne olduğudur. Seçimlerin kaderini belirleyen budur.

Tam da bu noktada en kritik soru, sandığa kimlerin gittiğidir. Seçime katılma oranını belirleyen etkenler bilim adamlarınca şu şekilde tespit edilmiştir.

- Hükümet kararlarının kendisiyle ilgili sonuçları konusunda bir toplum kesimi ne kadar bilgi sahibiyse, o toplum kesimindeki oy verme eğilimi o oranda artar. Yani icraatları anlatamayan hükümetler başarılı da olsalar beklenen oyu alamayabilirler.

- Hükümetin izlediği politikadan memnun olan kesimlerde oy verme eğilimi artar. Bu durum özellikle kamu görevlilerinin oy verme davranışı üzerinde etkili olur.

- Bir toplum kesimi üzerinde, siyasal katılım yönündeki baskılar ne kadar fazlaysa, o toplum kesimindeki oy verme eğilimi o oranda artar. Bu baskıların birey üzerindeki etkisi, bireyin mensubu bulunduğu toplum kesimiyle olan ilişkilerinin yoğunluğuyla ilgilidir. Sosyal grupların ortak davranışı seçim sonuçlarına etki eder.

- Belli sosyal kesimler üzerindeki baskı aynı yönde olduğunda katılma eğilimi artarken, zıt yönde olduğunda katılma oranı azalır. Bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın mantığıyla hareket edenler, yani olan biteni umursamaz durumdaki sosyal gruplar seçime katılım konusunda istekli davranmazlar.

- Seçmenin oy verme davranışını etkileyen diğer faktörlerin başında saygınlık arayışı, güvenlik isteği, duygusal bağlar, dinsel ve siyasal inançlar gelir. Tarıma dayalı yarı-kapalı geleneksel toplumdan, endüstriye dayalı açık topluma geçildikçe, oy vermedeki yöresel ve bölgesel etkiler azalmakta, toplumsal sınıfların etkisi artmaktadır. Bu nedenle, belli etnik hassasiyeti olan seçmenler kırsalda iken tek tip bir zihniyetle oy verirken, kentlerde yaşayanlar ise daha özgür davranırlar. BDP’nin toplam Kürt nüfusunun dörtte birinin bile oyunu alamamasının nedeni budur.

Kişinin içinde bulunduğu koşulları iyileştirme umutları azaldıkça ve toplumdaki eşitsizlikler arttıkça marjinalleşme başlar. Bu durum mevcut hükümete aykırı görüşteki partilere yönelim sağlar.

Güvenlik isteği kişileri istikrar arayışına iter. Dünyadaki örnekler göstermiştir ki, güncel önemli olaylar, özellikle kararsız seçmenlerin oyları üzerinde etkili olmaktadır. Bu durum istikrar arayışına ve büyük partilere yönelmeye neden olur.

12 Haziran’ın anlamı...

Örneğin benim çevremdeki insanların büyük bölümü, 32 gün sonra sandık başına gideceğimiz 12 Haziran seçimlerini bilinen anlamda bir genel seçim gibi algılamıyorlar. Yeni bir referandum gibi görüyorlar. Hatta ‘Referandum 2’ olarak isimlendirenler ve bu çerçevede anlam yükleyenler var.

12 Haziran’da yapılacak seçimi, geçtiğimiz yıl 12 Eylül’de gerçekleşen ve Anayasa’nın bazı maddelerinde değişiklik öngören referandumunun ikinci perdesi olarak algılıyorlar. 12 Eylül referandumunun ardından gerçekleşen bazı değişikliklerin, 12 Haziran seçimlerinin ardından dünya ile rekabet etmeye aday yeni bir Türkiye’nin inşası için bir basamak oluşturacağına, Türkiye’yi bir adım daha öne çıkaracağına inanıyorlar. Dünkü Türkiye ile yarınlarda varolma mücadelesi veren yeni Türkiye’nin bir kırılma noktası olarak değerlendiriyorlar. Sandığa bu düşüncelerle gideceklerini ifade ediyorlar. 12 Haziran seçimini eski Türkiye ile yeni Türkiye’nin hesaplaşması gibi görenler az değil.

Sandık günü seçmen psikolojisi

Unutulmamalıdır ki, nefretin tetikleyici gücüne dayalı davranış biçimi, ilgiden kaynaklanan sempatik yönelişten daha ağır basar.

Şunu anlatmak istiyorum; Böyle gelmiş böyle gitsin kolaycılığı ile hareket eden ve hükümet icraatlarından genel bir memnuniyet duyan seçmenlerin sandık başına gitme oranı daha düşüktür. İktidarı değiştirmek için öfke ve nefret duygusu ile hareket edenlerin sandığa gitme oranı ise daha yüksektir.

Bu nedenle, örneğin seçim günü olan 12 Haziran'da şiddetli yağmur yağsa, şimşekler çaksa ve seçmenlerin oyunu kullanmaya giderken ıslanma ihtimali olsa, bırakın sandığa gitmek için bir araç sahibi olmamayı, bir şemsiye bile tutmayı üşendiği için, "canım bir oydan ne çıkacak, zaten oyların yarısını maşallah bizim parti alacak" diyen seçmenlerin bu tür gerekçelerle seçime katılımının düşük olma ihtimali bile söz konusudur. Buna karşılık, 'ne yağmur ne tufan, kimse alıkoyamaz beni bu yoldan' diyen nefret yüklü insanların sandığa gitme oranı ise daha yüksek çıkar.

Seçime katılım oranı arttıkça, iktidardan memnun olan seçmenlerin sandıktaki oy yüzdesinin artma imkânı varken, seçime katılma oranı düştükçe, mevcut durumdan memnun olmayanların kullandıkları oy, yüzdelik olarak sandıkta daha bir ağırlık oluşturur.

Seçim öncesi yapılan anketler, oy verme işleminin gerçekleştiği güne ait psikolojiyi yansıtmadığından, anket sonuçları ile sandık sonuçları fark eder.

Herkesi 12 Haziran günü oy kullanmaya davet ediyorum. Bunun sadece anayasal bir vatandaşlık görevi değil, dini ve milli bir sorumluluk gerektirdiğini de düşünüyorum.

12 Haziran seçimleri şimdiden hayırlı olsun. Bakalım girdiğimiz iddialar nasıl sonuçlanacak?

Prof. Dr. Osman Özsoy

Haber7 - 8 Haziran 2011